Yahkohtahêwin kiki Oyakihcikêwin Wiyasiwêwin Mêskotascikâkêwina kiki Pamînamowin ôma Mâwasakonikêwin ohci Askîwi-pimiya Wâtihkân Nipiy pîhci Sêkâwicôwanihcikêwin Sâkahikanisa

1. Nakayâskamohtahitowin

1.1. Asênikêwin

Otipêyihtâkosiwak ohci Kihci-Nêhiyaw Atoskêmâkanak Mâmawihitowin (CIWG) kiki Nîkânihk Askîwi-pimiya Wâtihkâna Sêkâwicôwanihcikêwin Kwayaskwascikêwina miyo-mâmawohkamâtow ta-sîtoskâkêhk ohci Kihci-Okimânâhk Kânata onâkatêyihtamowin isi osk-âyiwan Mâmawâyâwinihk-iskohk-Mâmawâyâwinihk êkwa okimânâhk-iskohk-okimânâhk wâhkôhtowin êkwânihi osîhtâniwan isi nisitawêyihcikêwin ohci miyikosiwin, kihcêyimowin, nîsôhkamâkêwin, êkwa wiciwâkanihtowin isi wiyastêwin kiki kwêskinâkohtâwin. Ôki CIWG êwako pahki isi itasiwêwin paminikêwin okimânâhk ka-mâcihtâhk asici nîkânihk ka-âyimihowicik mâmawâyâwinihk, wâh-wâhpahtomin nawasonikêwin ta-miyaskikâtêk, wîcihtâw ahpô ta-âciwinikâtêkihk âyimihowina ohci nîkânihk sêkâwicôwanihcikêwin sîkiwêpinikêwin kwayaskwascikêwina. Mâmawohkamâtowin ohci Nistam-Iyiniwak, Âpihtawikosisânak Tahtoskânêsiwak êkwa Âpihtawikosisânak mâmawâyâwinihk pîhci CIWG namôy ta-kî-itwêstamâkâtêk isi kipihtowêwin sîtoskâkêwin ahpô nahêyihtamowin ohci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy sîkiwêpinikêwin ahpô isi âhtasiwêwin ahpô nakinamâkêwin ohci omiyikosiwiniwâw. Ôma masinahikan kî-mâmawî osîhcikâtêw ohci CIWG otipêyihtâkosiwak, mâka atiht wîhtamâkêwina ka-itastêkihk ôta namoy ta-kî-mitoni kêhcinahowin ahpô katawa pimohtêstam itapowin ohci itahto tipêyihtâkosiw.

1.2. Isitâpatisiwin

Ôma mâmiskôcikâtêwin masinahikan kî-mâmawî osîhtâniwan asici CIWG otipêyihtâkosiwak nitotamâwin ohci ECCC ta-pakitinikâtêk isi ka-akâwâtahkik nîsôhkamâkêwak asici sêhkê mastaw wâpahtahiwêwin atoskêwin ka-pônihtahk ohci CIWG, kanawâpahcikêwin ohci nîsôhkamâtowin paminikêwin, êkwa nahipayiwin kiki askininahk ta-mêkihk naskomowin isi ECCC. Ka-akâwâtahkik nîsôhkamâkêwak ta-kî-masinahikêw isi masinhikêtâkan kâhcitinatowin sb-os@ec.gc.ca ahpô masinahikan sipwêtisahikêwin.

1.3. Tânisi isi mâmiskôcikâtêwin masinahikan kî-osîhcikâtêw

Ôma mâmiskôcikâtêwin masinahikan êwako mosahkinikêwin ohci atosêwina ka-pônihtahk, asici itêyihtamowina kiki nîkânihk pimipayihcikêwin nakiskamowina mina wiyasiwêwin wiyastêwina. Ôma mâmiskôcikâtêwin masinahikan pisiskapahtam ECCC sa askininahk itêyihtamowin, nîsôhkamâkêw, êkwa miyikosiwin miciminikêwak sa wawânêyihtamowina êkwânihi kiskinwahikâtêwa pîhci ôma Kîkway Ka-kî-pêhtamahk Kiskinwahikêwin Wîhtamâkêwin.

2. Wiyastêwin

2.1. Kanawâpahcikêwin ohci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy¹ mâwasakonikêwin âyimihowin

Wâtihkâna ohci askîwi-pimiya ta-âhtascikêhk kaskaskisîhkân pîhci sâki-kîwêtinohk Alberta n kî-mâcihtân isi pamihtâwin tipâpêskocikan kiki ayiwâk niyânanomitanâw askiy. Ôhi askîwi-pimiya wâtihkâna paminikêwin natawêyihtakwan mistahi nipiy. Ôma kaskaskisîhkân âhtascikêhk paminikêwin yahkîmow wâtihkân nipiy êkwa sêkâwicôwanihcikêwin êkwânihi kanawêyihcikâtêwa pîhci sâkahikanisa². Askîwi-pimiya wâtihkâna kanawêyihcikâtêw mistahi nipiy ka-âpacihtahk pîhci opaminikêwina asici asiskiy âhtascikêwin, sikwatahikêwin, âhtascikêhk ohci kaskaskisîhkân, êkwa miyimâwisiwin pahkisiniwina wâsakâm askîwi-pimiya âyimipayiwin. Nipiy ohci ispâhkê osîhcikêwin êkwa misiwanâcihcikêwin kikinikâtêwa ta- kanawêyihcikâtêwa pîhci sêkâwicôwanihcikêwin sâkahikanisa. Sêkâwicôwanihcikêwin sâkahikanisa ahkami astâsowan ohci ohcikawan isi wâsakâskamihtawin, mina mistahi âpacihtaniwan askiy. Ôma mâwasakonikêwin ohci wâtihkân nipiya pîhci sêkâwicôwanihcikêwin sâkahikanisa êwako ispastêw nîkânêyihtamowin âyimihowin kiki atiht pimipayihcikêwak ispisci kotakak, mamisîwin ohci ispîhk ohci ka-pimipayihcikêwak êkwa nipiy pimipayihcikêwin nakiskamâkêwin. Tasihkêwin pimipayihcikêwak kî-kakwêcimêwak Kihci-Okimânâhk Kânata ta-osihtahk kwayaskwascikêwina êkwânihi pakitihtêmakan sîkiwêpinikêwina ohci ka-nanâtawihtâhk askîwi-pimiya wâtihkân nipiy (kiskinawâcihcikâtêw isi sêkâwicôwanihcikêwin). Itêyihtamowin mahti kîspin nanâtawihtâwin êkwa pakitihtêmakan ôma sêkâwicôwanihcikêwin êwako natawêyihtâkwana êkwa kîspin êwako piko itâpacihcikan kiki ta-nakatokacikâtêk ôma âyimihowin êwako mina natawêyihtakwan.

Osîhcikâtêwin ohci nîkânihk askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin kwayaskwascikêwina êkwânihi mâmaskâci ohci kotak ihtâwin Nôcikinosêwêwin Wiyasiwêwin sêkâwicôwanihcikêwin sîkiwêpinikêwin kwayaskwascikêwina kiki mihcêcis miskwêyihtamowina:

• askîwi-pimiya wâtihkâna itastêw ita pêyako-aya akâmi-sîpîhk (Kapâwinihk Sîpiy);
• mihcêcis Nêhiyaw mâmawâyâwinihk namoy ka-pakitêyimocik ôma sêkâwicôwanihcikêwin sîkiwêpinikêwin pimatisiwak mina isîhcikêwak tipahamâtowin êkwa Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw cîkâhtaw ita ahpô mâmihk ohci askîwi-pimiya wâtihkâna;
• askîwi-pimiya wâtihkâna osîhcikêw mistahti iyikohk ohci nêsowan askîwi-pimiya wâtihkân nipiy; êkwa
• ôma askîwi-pimiya itêhkêskamik êwako natimihk ohci Mostosonâhk Kihci Nakîwin, UNESCO Askininahk Iyinihkêwin Wâskahikana, êkwa ôma Sâkitawâhk Kapâwinihk Sâkiy.

2.2. Kihci-Nêhiyaw Atoskêmâkanak Mâmawihitowin (CIWG)

Kiki kiskêyihtamohiwêwin ohci CIWG paminikêwin êkwa otipêyihtâkosiwakhip, mahti wâpahta ôma Nakayâskamohtahitowin isi Kihci-Nêhiyaw Atoskêmâkanak Mâmawihitowin kiki Nîkânihk Askîwi-pimiya Sêkâwicôwanihcikêwin Kwayaskwascikêwina. Tâpiskôc isi CIWG, Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa ECCC ta-wîci-atoskêcik mâmawi.

2.3. Kihci wiyastêwin kiki Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa nîkânihk âyimihowina isi miyikosiwin

Ta-nakatokacikâtêk mâwasakonikêwin ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin nipiy ohci sêkâwicôwanihcikêwin sâkahikanisa, âsônênîkânihk sîkiwêpinikêwin ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin, ispayiwni pîhci wiyastêwin êwako kiko Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa mâmihk ohci askîwi-pimiya itêhkêskamik âsay kiskêyihtam êyikohk, mâwasakonikêwin âyimihowina isi sa omiyikosiwiniwâw êkwa miyw-âyâwin ayis ohci sêkâwicôwanihcikêwin itahkamikisôwina. Êwako ohci, mihcêcis ôhi Nêhiyaw mâmawâyâwinihk namoy têpêyimowak ohci sîkiwêpinikêwin ka-nanâtawihtâhk sêkâwicôwanihcikêwin piko isi sôskâc. Mâka, ôki CIWG âhkamêyihtamwak ta-nisitohtahkik ôhi nîkânihk âyimihowina êkwa astâsowina ohci kahkiyaw mêskotascikâkêwina mina kêhcinahowin êkwânima piko tânima âyimihowina isi tipahamâtowin êkwa Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw ka-itôtamâkahk nîkânihk sîkiwêpinikêwin ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin mitoni kanawâpahcikâtêwa, nisitohtamowan, mina ta-miyâskikâtêk. Ôki CIWG paminikêwin êwako pahki ohci itasiwêwin paminikêwin okimânahk ka-mâcihtâhk asici âyimihowina isi Nêhiyaw mâmawâyâwinihk, wâh-wâhpahtomin mêskotascikâkêwin êkwânihi miyâskikâtêwina, wîcihtaw ahpô ta-âciwinikâtêkihk âyimihowina.

3. Yahkohtahêwin kiki oyakihcikêwin askîwi-pimiya wiyasiwêwin mêskotascikâkêwina

Mâwaci iyikohk ôma wiyastêwin, mitoni kistêyihtâkwan êkwânihi itasiwêwina osîhtâniwan isi nisitawêyihcikêwin asici wâh-wâpahtamowin ohci ka-ihtakohk mêskotascikâkêwina êkwa kanawâpahcikâtêwin nîkânihk âyimihowina êkwa astâsowina asici êkwânihi mêskotascikâkêwina. Ôki CIWG atoskâtam ta-nakatokacikâtêk ôhi itahto kakwêcihkêmowina:

• Kîkway anima mêkwâc osîhcikêwin êkwa iyikohk ohci kanawêyihcikâtêwa askîwi-pimiya wâtihkân nipiy êkwa nîkânihk itâpisiniwina?
• Kîkway anihi wêhtanwa mêskotascikâkêwina kiki kêcikonamowin mâwasakonikêwin askîwi-pimiya wâtihkân nipiy ohci mostaskamikohk?
• Kîspin ka-nanâtawihtâhk mina sîkiwêpinikêwin askîwi-pimiya wâtihkân nipiy êwako natawêyihtâkwana, tânisi isi ta-kî-itocikâtêw ta-manâcihtahk ayisiyiniw sa miyw-âyâwin, wâsakâskamihtawin, êkwa tipahamâtowin mina Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw, asici miyikosiwin pasikôstamowan ohci Kânata Tahtoskânêsiwak Wîhtamakêwin ohci Nêhiyawak Ô-miyikowisiniwaw (“UNDRIP”)?
• Kîkway anima nawaciko miyo itasiwêwin kiki okimânahk ta-itotahk ta-nakatokacikâtêk mâwasakonikêwin ohci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy ?

Kiki isi ta-naskomohk ôhi kakwêcihkêmowina, CIWG êwako osîhtâw nîso wiyastêwina:

1. namoy okimânak kwayaskwascikêwin pakitihtêmakan sîkiwêpinikêwina ohci ka-nanâtawihtâhk askîwi-pimiya wâtihkân nipiy, êkwa
2. okimânahk kistascikêw kwayaskwascikêwin ta-pakitêyihta sîkiwêpinikêwina ohci ka-nanâtawihtâhk askîwi-pimiya wâtihkân nipiy.

Ôhi nîso wiyastêwina ta-osîhcikâtêwa isi mitoni iyikohk kiskêyihtamohiwêwin ta-wâh-wâpahcikâtêkihk tâh-tânimayikohk osihcikâtêwin nisitawêyihcikêwin isi kiskinwahikêwin ta-osîhcikâtêk ohci CIWG. Wâh-wâpahcikâtêkwin êkwa kiskinwahikêwin ohci wiyastêwina ta-kikinikâtêwa mâmawâyâwinihk-nîkânêwin kanawâpahcikâtêwina kiki nîkânihk âyimihowina ohci wiyastêwina isi tipahamâtowin êkwa Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw êkwa miyw-âyâwin ohci Nêhiyaw mâmawâyâwinihk, êkwa ayiwâkês itêyihtâkwanowin isi nîkânihk âyimihowina ôhi isi wâsakâskamihtawin êkwa ayisiyiniw sa miyw-âyâwin. Ôma mîna isi kiskêyihtamohiwêwin ohci ka-ihtakohk science êkwa Nêhiyaw kiskêyihtamowin ta-itêyihtamowan ka-ihtakohk âcimostâkêwina ohci kiskêyihtamohiwêwin, tâpiskôc kiskinawâpahtahiwêwin ohci Askîwi-pimiya Pisiskêyihcikêwin (OSM) pimipayihtâwin êkwa wîhtamakêwina osîhcikâtêwa ohci Kihci-Okimânâhk Alberta sa Askîwi-pimiya Wâtihkân Nipiy Science Nîsôhkamâkêwak. Ôma osîhcikâtêwin ohci âciwinikâtêwin, kiskinwahikêwin pêhkihtâwina, asici mîna science êkwa oyakihcikêwin natawêyihtakwan ta-kêhcinahow nâtâmostakêwin nakiskamowin mîna ta- natawêyihtakwan.

Âpacihtawin wêhtanwa mîskotônikana isi nanâtawihtawin êkwa sîkiwêpinikêwin ohci OSMW isi Kapâwinihk Sîpiy ahpô sa sêkâwicôwanihcikêwin ta-kistêyihtakwan pîhci nanapo wiyastêwina. Ôki CIWG kî-pônihtan nistam kanawâpahcikâtêwin mîskotônikana mîna nôkohtâwak ôma Kanawâpahcikâtêwin ohci Mîskotônikana Ta-sîkiwêpinikêwina Askîwi-pimiya Wâtihkân Nipiy Wîhtamâkêwin. Ôma natonikêwin nisitawinam mîna wâh-wâpahtam mîskotônikana êwako ta-kî-kaskihowan âciwinikêwin kanawêyihcikâtêwina iyikohk ohci OSMW isi misiwêyahk ahpô pahkîs êka asici sîkiwêpinikêwin ohci ka-nanâtawihtâhk OSMW kêhciwâc isi Kapâwinihk Sîpiy ahpô sa sêkâwicôwanihcikêwin. Kahkiyaw mîskotônikana nisitawinam êkwânihi wawêyîwin wâpahcikâtêwa kiki sa nîkânihk ohtisowina mîna astâsowina. Atiht misi papêwêwin atoskêmakanowin mêskotascikâkêwina kikinikâtêwa ayiwâk pâh-piskihcayâw kanaci nipiy ohci sêkâwicôwanihcikêwin-âyimihowin nipiy, akoskiwasikanowin ohci OSMW isi asiniy mâkwahamowina, âpacihta OSMW kiki sîwîhtâkanahikêwin kisîpêkinamowin êkwa ôma nîkânihk ta-pêhkihtâhk OSMW pîhci fracking mâcipayihcikêwina. Ôma kîhtwâm yahkohtêwin êwako ta-atoskacikâtêk asici tasihkêwin pimipayihcikêwak kiki ayiwâk kiskinohwahikêwin nîkânihk mîskotônikana mîna kanawâpahcikâtêwin wêhtanwa pihkohtâwin piko tânihi ôhi mîskotônikana nanapo pahkân ahpô mâmawi.

Mâwaci iyikohk kihtêyihtâkwaniwan ohci ê-nisitawêyinakwahk mîskotônikana isi sîkiwêpinikêwin ohci OSMW, êkwa tasâwina pîhci ihtâwin kiskêyihtamohiwêwin ohci sa wêhtanwawa, ôma CIWG, Pimohcêskanas Mâmawinitowin, êkwa ôma Sêkâwicôwanihcikêwin Mâmawohkamâtowin ohci Kânata kî-tipêyimowak ta-osihtahk :

• iyinito nisitohcikâtêwin êkwa kiskinwahikêwin ohci mîskotônikana isi askîwi-pimiya ka-nanâtawihtâhk wâtihkân nipiy sîkiwêpinikêwin tâpiskôc wêhtanwawa ohci ôhi mîskotônikana ta-kî-kanawâpahcikâtêk; êkwa
• oyakihcikêwin ohci OSMW iyikohk êkwa osîhcikêwin itahto askiy, êkwânima ka-natawêyihtakwan pimipayihcikêwin nanapo sâpô nanâtawihtawin êkwa sîkiwêpinikêwin ahpô sâpô mîskotônikana.

Ôma atoskêwin ta-pakitinikâtêk kiskêyihtamohiwêwin isi CIWG êkosi isi nîkânihk âyimihowina ohci pihkohtâwin ôhi wêhtanwa mîskotônikana ta-kî-wâh-wâpahcikâtêwa isi nîkânihk âyimihowina ohci nanâtawihtawin êkwa sîkiwêpinikêwin ohci OSMW isi Kapâwinihk Sîpiy.

Mayâw ôhi yahkohtêwina ka-pônihtahk, wêhtan kanawâpahcikâtêwin ohci mîskotônikana ka-pônihtahk ta-kiskêyihtamohiwêw nanapo wiyastêwina. Mayâw wâh-wâpahcikâtêkwin êkwa kiskinwahikêwin ohci wiyastêwina ka-pônihtahk, ôki CIWG ta-kwêyacisîhtâw oyêyihtamowina isi Okimâw ohci Wâsakâskamihtawin êkwa Sisikoc-isiwêpan Mêskwacipayiwin Kânata. Ôma oyêyihtamowin isi Okimâw ta-nâkatohkâtam mahti kîspin nîkânihk kwayaskwascikêwin êkwânima ta-kî-pakitêyihtam sîkiwêpinikêwina ohci ka-nanâtawihtâhk askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin êwako nawasônamowin nakiskamâkêwin. Ôki CIWG nisitawinam ôma kihtêyihtâkwaniwan ohci takwastawin kanâci-pimâtisiwin nakiskamowin ta-nakatokacikâtêk Nêhiyaw otipêyihtâkosiwak sa wawânêyihtamowina. Kîspin ôki CIWG nisitawinam âyimihowina, waskawîwina ahpô oyêyihtamowina ohpimê itâpahtamowin mâka pîhci okimânahk itasiwêwina, ECCC ta-kahcitinêw pîhci okimânahk itotêmowin ta-osîhtahk wîcêwâkanihtowina asici kotaka otatoskêwîkamikwa ahpô nawaswêwina.

Mâmiskôcikâtêwin Kakwêcihkêmowina

• Kitayân cî kakêskimiwêwina êkwa/ahpô itêyihtamowina kiki ôma kiskinwahikêwin osîhcikâtêwin êkwânihi ta-kî-itêyihtamahk? Kîspin tâpwê, mahti kiskinwahikê kiko kiskinwahikêwin(a).
• Kîkway anihi kiskinwahikêwin ahpô kiskêyihtamohiwêwin êkwânima ta-kî-itêyihtâkwahk kiki kanawâpahcikâtêwin itahto kiskinwahikêwin?
• Kitayân cî piko tânihi mîskotônikana isi nanâtawihtawin êkwa sîkiwêpinikêwin ohci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy êkwânihi ka-natawêyihtamin ta-kikinamahk ahpô namoy ta-kikinamahk?
• Kiko anihi atiht astâsowina asici itahto kiskinwahikêwin êkwânihi ta-kî-itêyihtakwahkihk?

4. Nistam itêyihtamowina kiki nîkânihk ka-isi nahiskâmômakahk wiyastêwin

Ihtakonwa mihcêcis itêyihtamowina kiki nîkânihk ka-isi nahiskâmômakahk kiskinwahikêwin kîapin CIWG itêyihtam okimânak kwayaskwascikêwin pakitihtêmakan ka-nanâtawihtâhk askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin sîkiwêpinikêwin. Ôhi itêyihtamowina ta-itastêkihk capasîs ta-kî-nisitohcikâtêkihk isi wawêyîwin mîna ta-kî-kwêskiwêpinikâtêw, pêhkihtâwina êkwa âniskôstâwin.

Kanawâpahcikâtêwin ohci ka-ihtakohk okimânahk owiyasiwêwin okimâwapiwina ta-kî-âpacihtân ta-pihkohtâhk itahto piskihtastêwin ohci nîkânihk ka-isi nahiskâmômakahk wiyastêwin ta-natawêyihtakwan.

4.1. Kistêyihtcikâtêwina kiki kwayaskwascikêwina

Ôki CIWG kî-osîhcikâtêw ka-pimitisahikâtêk wawêyîwin kiskinohtataw kistêyihtcikâtêwina kiki nîkânihk kwayaskwascikêwina:

• Miyikosiwin, miyw-âyâwin, êkwa miyw-âyâwin ohci Nêhiyaw mâmawâyâwinihk otipêyihtâkosiwak nâtâmostakêwan sâpô têpâpêkinikêwin ka-kistascikâtêk ohci Nêhiyaw mâmawâyâwinihk wiyawâw (âhkami asici kistêyihtcikâtêwina ohci UNDRIP, tâpiskôc âsawi-âhkamêyihtamowin)
• Wêhtanwa mîskotônikana isi sîkiwêpinikêwin êkwânihi miyopayihcikêwin pâmwayês sîkiwêpinikêwina ohci sêkâwicôwanihcikêwin pakitihtêmakan
• Sêkâwicôwanihcikêwin iyikohktawin êwako ta-nâtâmostakêw ohci wâsakâskamihtawin êkwa ayisiyiniw sa miyw-âyâwin itêyihtâkwan isi itasiwêwin osîhcikâtêw mâmawî ohci Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa ECCC mîna itêyihtamowina ohci mâwasakonikêwin isiwêpan, scientific êka kêhcinahowin êkwa mâwasakonikêwin âyimihowina ohci nîkânihk sîkiwêpinikêwina
• Miyikosiwin miciminikêwak êkwa nîsôhkamâkêwak aspêyimowak ôma paminikêwin mîna kîsihcikâtêwina.
• Askîwi-pimiya wâtihkân pimipayihcikêwak natawêyihtakwa ta-mînopayihtahk sa paminikêwina mîna tipaham itakihtêwina asici nisitohtamowin mîna pamînamowin âyimihowina ohci sa misiwanâcihcikêwin kipihtinikêwin
• Ka-isi nahiskâmômakahk nitawêyihcikêwina êkwânihi nahêyihtowan mîna nahiskamowan isi kwêskastâwina isi ayisiyiniw sa miyw-âyâwin êkwa wâsakâskamihtawin isiwêpanowin
• Kîhkâ-nisitohtamowin ohci kêhcinac êkwa nîkânihk mâwasakonikêwin âyimihowina isi ayisiyiniw sa miyw-âyâwin êkwa wâsakâskamihtawin êwako natawêyihtakwan

Ta-kaskihohk ôhi kistêyihtcikâtêwina, piko tânima kwayaskwascikêwin ta-kî-kikinikâtêk ôhi itahto piskihtastêwina.

4.2. Wîci-pimipayihcikêwin

Wîci-pimipayihcikêwin itwêmakan êkwânima kwayaskwascikêwina ta-kikinikâtêw Nêhiyaw mâmawâyâwinihk pîhci piko tânima oyasiwêwin osihtâwin. Ôma nakiskamowin ta-oyâpahtam ta-kaskihohk ôhi itahto mawinêhikêwina:

• Sôhkahtwâwin Nêhiyaw okimânâhk ta-mâmawohkamâtocik pîhci mîna itôcikêmakaniyiwa itêyihtamowin êkwânihi ta-kî-kêhciwak ayiman miyw-âyâwin, miyikosiwin, êkwa nêhiyawîhtwâwin askiya ohci mâmawâyâwinihk otipêyihtâkosiwak
• Kêhcinahowin kîhkânâkwan mâmiskôcikâtêwin tastaw mawinêhikêwak ka- kiyikawêpaycik pîhci oyasiwêwin osihtâwin paminikêwin
• Mâmawisîhcikêwin Nêhiyaw kiskêyihtamowin, askiy itapisiniwina, êkwa kistêyihtcikâtêwina isi oyasiwêwin osihtâwin paminikêwin, asici itêyihtamowin ohci mahti kîspin sêkâwicôwanihcikêwin sîkiwêpinikêwin êwako natawêyihtakwan ahpô kakêpâtan
• Wîcihiwêwin isi âhkami manânakiskamowin mîna âciwinikâtêwin ohci nîkânihk âyimihowina isi miyikosiwin
• Osîhcikâtêwin paminikêwin êkwânima oyapahtam ta-manâcihtahk môsci, pâmwayês mîna kiskêyihtamohiwêwin têpakêyimowin ohci ka-âyimihowicik Nêhiyaw mâmawâyâwinihk
• Kikinikâtêw Nêhiyaw mâmawâyâwinihk pîhci ôma kiskinwahikêwin êkwa âpacihtaniwan ohci katawa waskawîwina

Ôki CIWG wâh-wâhpahtam nîkânihk wiyastêwina kiki wîci-pimipayihcikêwin, tâpiskôc nânitaw isi osihcikâtêwin ohci wîci-pimipayihcikêwak mâmawihitowin ta-pisiskêyihta pakitinikâtêwina ahpô oyêyihtamowina kiki sîkiwêpinikêwina ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin. Itasiwêwina ohtiskawiskamowin isi wîci-pimipayihcikêwin ta-kî-kiskinawâcihcikâtêw isi pîkiskwâtamowin tâpiskôc oyêyihtamowina kiki sîkiwêpinikêwina, nahêyihtowan pimipayihcikêwin, pisiskêyihcikêwin ohci sêkâwicôwanihcikêwin êkwa otihtikowin wâsakâskamihtawin, êkwa/ahpô nahêyihtowin. Pimipayihcikêwak ta-kî-wâh-wâhpahtam masinahikana êkwa kanawâpahcikâtêwin nîkânihk âyimihowina ohci piko tânihi pakitinikâtêwina ohci:

• wâsakâskamihtawin
• ayisiyiniw sa miyw-âyâwin
• nêhiyawîhtwâwin paminikêwina
• wâsakâskamihtawin mînopayiwin
• âsawi-tipêyimisowin itakihtêwin

Ôma wîci-pimipayihcikêwin pamihcikêwin ta-kî-asici:

• okimânahk onîkânîwak
• Nistam-Iyiniwak êkwa Âpihtawikosisânak okimânâhk ahpô sa pimohtêstamâkêwa
• piskihtahastâhk êkwa tipahaskanihk okimânâhk
• ôtênâw okimânâhk
• kotak onahîkâsowak.

Nanâtohk-nîsôhkamâkêw êkwa miyikosiwin-miciminikêw otipêyihtâkosiwak isi pimipayihcikêwak ta-pakitêyicikâtêw ta-kanawêyihtakwahk âyîci-itâpisiniwina ohci wêyihtamihikôw nîsôhkamâkêwak ta-kêhcinahow kîhkânâkwan mâmiskôcikâtêwin êkwa ta-kêhcinahow itêyihtamowin ohci kahkiyaw itapisiniwina ohci âyimihowina. Ôma osihcikâtêwin ohci wîci-pimipayihcikêwin pimipayihcikêwak asici sôhkisiwin ta-itasiwêhk ahpô ta-pakitinikâtêk kakêskimiwêwin nawac êwako miyo-âpatan sîpâ kêhcinâyêyihtâkwaniwan mîna nahêyihtowan ka-isi nahiskâmômakahk pakitêyimowina paminikêwin kiki sîkiwêpinikêwina ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin.

Mâmiskôcikâtêwin Kakwêcihkêmowina

• Ihtakon cî kotak pimipayihtâwin ta-kî-kaskihohk pêyakwan kîsihcikâtêwin tâpiskôc wîci-pimipayihcikêwin pimipayihcikêwak?
• Kîkway kî-âpatan kwayask pîhci kotak wîci-pimipayihcikêwin pamihcikêwina êkwa kîkway natawêyihtakwan ta-kwayaskastahk?
• Kitayân cî kakêskimiwêwina ohci nîkânihk wiyastêwin ohci pimipayihcikêwak ahpô sa paminikêwina?
• Tânisi isi ta-kêhcinahow Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwânihi miyo-sîtoskâkêwan isi sa mâmawohkamâtowin ohci pimipayihcikêwak êwako ohci pîsâkosiwin nakinamâkêwina?

4.3. Nahêyihtowan pakitinamâkêwin

Nahêyihtowan pakitinamâkêwin itwêmakan êkwânima pimipayihcikêwak piko ta-natotahkik pakitinikâtêwin masinahikan kiki sîkiwêpinikêwin, kiko ta-nôkwaniyow wâh-wâpahcikâtêkwin paminikêwin. Ôma pakitêyihtamowin ta-kî-kwêskastâniwan êwako ohci wâsakâskamihtawin isiwêpanowin êkwa âyimihowina isi tipahamâtowin êkwa Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw. Ôma nakiskamowin ta-kî-oyapahtam ta-kaskihow ôhi ihtato mawinêhikêwina:

• kiskinwaha sêkâwicôwanihcikêwin iyikohktawin mîna nisitohta nîkânihk âyimihowina isi miyikosiwin, ayisiyiniw sa miyw-âyâwin êkwa wâsakâskamihtawin pâmwayês sîkiwêpinikêwina pakitihtêmakan
• kêhcinahowin oyasiwêwin-osihtâwak ayâwak iyikohk kiskêyihtamohiwêwin ta-kanawâpahcikâtêk nîkânihk âyimihowina ohci sîkiwêpinikêwin askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin
• wâh-wâpahta ka-isi nahiskâmômakahk nitawêyihcikêwina tah-têpi êkwa ayâhcisîhtâ ka-isi wâpahtamin kwêskastâwina isi ayisiyiniw sa miyw-âyâwin êkwa wâsakâskamihtawin mîna kiskêyihtamohiwêwin ka-oyâpahcikâtêk isi mâwasakonikêwin âyimihowina
• pakitinikâtêwin kîhkânâkwan êkwa nâkatêyihtamowina isi miyikosiwin miciminikêwak êkwa nîsôhkamâkêwak êkwânima ohci kiskêyihtamohiwêwin kiko itasiwêwina nisitawêyihcikêwin

Mâmiskôcikâtêwin Kakwêcihkêmowina

• Ihtakonwa cî kiskinowâpahtihiwêwina ohci ôma nakiskamowin ohci kotaka tipêyihcikêwina ahpô wâsakâm kotak ihtêskamik ka-kî-miyo-atoskêmakahk (ahpô namoy atoskêmakan) êwako ta-kî-kiskinowâpahcikâtêw?
• Kitayân ayiwâkês itâpisiniwina kiki kiskinwahikêwin ahpô nitawêyihcikêwina êkwânihi ta-kî-kikinikâtêkihk pîhci ôma nahêyihtowan ka-isi nahiskâmômakahk nakiskamowin?

4.4. Sîtawâskosiwan sêkâwicôwanihcikêwin iyikohktawin êyikohk ayâwin

Ôki CIWG namoy ê-nôhtê miskwêyihta âyimihowin ohci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy mâwasakonikêwin pîhci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin sâkahikanisa ta-osihcikâtêk kotak âyimihowin mâmihk. Sîtawâskosiwan sêkâwicôwanihcikêwin iyikohktawin êyikohk ayâwin ta-kî-oyapahtam ta-kaskihow ôhi itahto mawinêhikêwina:

• nâtâmostawêwin ohci wâsakâskamihtawin êkwa ayisiyiniw sa miyw-âyâwin
• sîtoskam ihtawin mîna kayâs Nêhiyaw kahcitinamowin isi nipiy, kinosêw, kistikana êkwa nâkatohkêwin
• itêyihtamowin ohci nîkânihk biomâwasakonikêwin, âhkamêyihtamowin, êkwa nîsôhkamâtowin êkwa mâwasakonikêwin âyimihowina
• môsâhkinikâtêwin aswêyihtamowin nakiskamowin isi nipiya iyikohktawin êyikohk ayâwin ita âyimihiwêwina ispastêw iyikohk ohci pakwanawisiwin

ECCC êkwa CIWG atoskâtamwak ta-môskinahtat kihci kiskêyihtamowin tawawina pîhci nipiya iyikohktawin êyikohk ayâwin êkwânima ta-nâtâmostakêw ohci wâsakâskamihtawin, ayisiyiniw sa miyw-âyâwin, êkwa Nêhiyaw êkwa tipahamâtowin miyikosiwin. Ôma asici kanawâpahcikâtêwin misiwanâcihcikêwin naphthenic acids pîhci askîwi-pimiya wâtihkân nipiy, oskayi ahpô kwêskastâwin tahtahkwâw misiwanâcihcikêwin wâh-wâpahcikâtêwin nakiskamâkêwina kiki misiwêyaw sêkâwicôwanihcikêwin, wâpahtamowin oyakihcikêwin wâh-wâpahcikâtêwina kiki naphthenic acids asici kwayaskwêyihcikêwin miskâwahtawin êyikohk ayâwin, êkwa osîhtâw okimânahk kiskinohtahiwêwina kiki kihci âpacihcikana ohci wawânêyihtamowin. Piko tânima itasiwêwin kiki nipiy iyikohktawin piko ta-ispâw mîna kiskêyihtamohiwêwin ohci itasiwêwina êwako isi Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa piko tânima sêkâwicôwanihcikêwin iyikohktawin êyikohk ayâwin piko ta-ispâw nâtâmostakêwin. Êyikohk ayâwin êkwa kotak asici nitawêyihcikêwina asici mîna miswêyawin sêkâwicôwanihcikêwin misiwanâcihcikêwin wâh-wâpahcikêwin êkwa pisiskêyihcikêwin ta-nôkwa ka-miyo-ihtakohk scientific kiskêyihtamohiwêwin êkwa Nêhiyaw kiskêyihtamowin.

Mâmiskôcikâtêwin Kakwêcihkêmowina

• Ihtakonwa cî kiskinwahikêwin êkwânihi ka-itêyihtamin ta-kî-kikinikâtêk pîhci ôma wâh-wâpahtamowin ohci âpacihcikana êkwa osîhcikâtêwin ohci ta-nâtâmostakêw êyikohk ayâwin?

4.5. Pisiskêyihcikêwin êkwa Wîhtamâkêwin

Ôma pisiskêyihcikêwin êkwa wîhtamâkêwin nakiskamowin ta-oyapahtam ta-kaskihow ôhi itahto mawinêhikêwina:

• sîtoskam âspêyimowin pîhci ka-isi nahiskâmômakahk pamihcikêwin
• kikinikâtêwa tipâpâcikêwina nisitohcikâtêw isi Nêhiyaw miyikosiwin, kiskêyihtamowin êkwa nêhiyawîhtwâwin askiya ta-âpacihtahk pîhci pisiskêyihcikêwin êkwa wîhtamâkêwin nitawêyihcikêwina
• osîhcikêw iyikohk kiskinawâpahtahiwêwin êkwa kiskêyihtamohiwêwin ohci tipiyawê mîna mâwasakonikêwin âyimihowina sîkiwêpinikêwina ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin ta-wîhtamakêhk nahêyihtowan pimipayihcikêwin
• kikinamowin kîhkânowan itasiwêwina sîtoskakêwin âpacihcikana êkwânihi wâpahcikâtêw tânisi isi pisiskêyihcikêwin kîsihcikâtêw kiskêyihtamohiwêw âhkami sêkâwicôwanihcikêwin pimipayihcikêwin 
• kêhcinahowin êkwânima pisiskêyihcikêwin wîhtamiwêw Kihci itasiwêwin ohci êka ka-itêyihtakwahk âyimihowina isi pahki 35 miyikosiwin ohci sîkiwêpinikêwina ka-nanâtawihtâhk sêkâwicôwanihcikêwin
• ta-pakitinikâtêk Nêhiyaw mâmawâyâwinihk êkwa nîsôhkamâkêwak asici sêhkê kiskinawâpahtahiwêwin isi wêhci-pîhtokwêwin wiyastêwin

Mâmiskôcikâtêwin Kakwêcihkêmowina:

• Ihtakonwa cî ayiwâkês pisiskêyihcikêwin waskawîwina pîhci askîwi-pimiya itêhkêskamik êkwânihi ta-kî-aswêyihta ohci kiskêyihtamohiwêwin nânitaw isi ka-isi nahiskâmômakahk pisiskêyihcikêwin waskawîwina?
• Ihtakon cî pisiskêyihcikêwin mawinêskâkêwina ahpô nahipayiwina ka-itêyihtamin ta-kî- itêyihtâkwahkihk pîhci piko tânima ka-isi nahiskâmômakahk pisiskêyihcikêwin êkwa tânêhki (tâpiskôc, ayiwâkês nakiniwêwina, mâmaskâci wâsakâskamihtawin têpâpêkinikêwina)?
• Kiko mâwasakonikêwin âyimihowina ta-kî-itêyihtâkwahk pîhci kêhcinâhowin kîspin âyiwak sîtawâskosiwan nakinkêwin towihkân ohci pakitihtêmakan sîkiwêpinikêwina ta-kî-natawêyihtakwahk? Mahti mêki kiskinohwahikêwin ohci mâwasakonikêwin âyimihowina êkwa tânisi isi ta-kî-nisitohcikâtêw isi ôma pakitihtêmakan sîkiwêpinikêwina.

5. Pakitinamowin naskomowin êkwa kâhcitinatowin kiskêyihtamohiwêwin

Ki-wîhkomikawin ta-pakitinamin naskomowin êkwa itâpisiniwin mêkwâc ôma nisto pîsim naskomowin iskoyikohk. ECCC ta-wâpahtam mîna ta-itêyimow kahkiyaw kitihkimiwêwina ka-otihtikohk êwako ohci ôma mâmawohkamakêwin. Kiskinwahikêwin ohci nîsôhkamâkêw naskomowin ta-nôkohtân mayaw ôma wâh-wâhpahtamowin ka-pônihtahk.

Mahti âpacihta masinhikêtâkan kâhcitinatowin ahpô sipwêtisahamowin kâhcitinatowin ita cikâstêpayicikanisihk wâh-wâpahcikêwin ta-itisahamin naskomowin, ahpô kîspin ki-nitawêyihtên ta-akihtâsoyin/manimaowin ohci sipwêtisahikêwin masinahikan ta-otihtikohk kiskêyihtamohiwêwin nisitohcikâtêw isi ôma nawaswêwin.

6. Kîhtwam yahkohtêwina

Ponihtâwin ôma atoskêwin ohci mîskotônikana isi sîkiwêpinikêwin ohci ka-nanâtawihtâhk sêkâwicôwanihcikêwin êkwa wiyastêwin ka-isi nahiskâmômakahk wiyastêwin êwako oyapahtamowân kiki iskwêyanihk 2025. Mwêstas ôma atoskêwin ka-pônihtahk, oyakihcikêwin ohci itahto kiskinwahikêwin ta-nâkatawâpahcikâtêw nîkânihk âyimihowina isi tipahamâtowin êkwa Nistam-iyiniw omiyikosiwiniwâw, miyw-âyâwin êkwa wâsakâskamihtawin. CIWG êkospîhk ta-oyêyihtam isi Okimâw ohci ECCC. Ôma oyêyihtamowin isi Okimâw ta- nâkatohkâtam mahti kîspin nîkânihk kwayaskwascikêwin êkwânima ta-kî-pakitêyihtam sîkiwêpinikêwina ohci askîwi-pimiya sêkâwicôwanihcikêwin êwako katawa nakiskamowin ta-pamîna askîwi-pimiya wâtihkân nipiya mâwasakonikêwin ohci pimipayihcikêwak. Ayiwâkês mâmiskôcikâtêwin masinahikana miskikâtêwa sâpô ôma paminikêwin.