Ɂedırı begharé Ɂası hołé ha T’ą K’oldé hots’ı̨ dene hel ɂeghalanada bet’a t’ąt’u Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ ha Yatı nedhe hołé ha

1. Bonıdhı́

1.1. Yatı Begharé Ɂedoghedı ha

Ku t’ą dene ɂedırı Kodhere Nedhe-Denededłı̨ne Ɂeła Ɂeghalahena (CIWG) k’e dełtth’ı ɂeją Tłes K’e Ghalada Begharé Ɂerhtł’ıs Hołé ha horelyų ɂeła yek’e dełtth’ı sughuá ɂası hołé Canada Nask’athe t’ą K’oldé t’ok’e Dene k’oldé-K’oldé chu, dene sehudı hu, yeł yałtı chu ɂełts’enı̨ hołé la hobası́. Denedededłı̨ne haralɂá ɂek’ech’a, Begharék’ą Narade chu Begharek’ą, T’ok’e haralɂa ɂedırı CIWG hots’ı̨ dene dełtt’ı́ k’ı ɂedırı tłes k’e hots’ı̨ tu ch’ele nıdı́ł sı ts’erenı̨ honı̨dhęn hoɂą haıle huto t’ąt’u bek’anotá sı natser hıle chu beghą hılchulé. Ku ɂedırı ɂerıhtł’ıs holı̨ k’I CIWG t’ą dene ɂeła dełtth’ı daıyı̨ghą. Kulı CIWG hots’ı̨ dene ɂedırı ts’edarenı̨̨ ɂełotsele ha, nahıyé yatı holı̨ k’ı́ horelyų ɂełk’esı dąnı̨dhęn hılé sı.

1.2. T’a xa beghalada

Ɂa Canada Nask’athe t’ą K’oldé ttheré ɂası k’enadé sı ɂedırı hobası Nı̨h k’e ɂası hoghed bası, Nı̨h k’e chu Hodhel Hok’ath Ɂedų hane hoghełnı̨ (ECCC) hulye k’ı ɂedırı honełɂı̨h sı t’ąt’u t’ok’e tłes k’e nare tu ch’ele hoghedı́ t’ok’e ɂeghadalada nare t’a Yuyaghé́ Desnedhé Helı̨ k’eyaghé Alberta tthı̨sı̨ ts’ęn. Ɂedırı dene CIWG ɂerıht’ıs thełtsı̨ bet’a ɂası beghą yatı ha ku dųhų ts’ęn CIWG ɂeyı thełtsı̨sı, ku ɂeyı ɂerıhtł’ıs holı̨ k’ı beghą yası núsɂı̨h nı̨dhęn de CIWG bets’ı̨ k’ı, chu ɂı̨ghą beghą yatı núsɂa nı̨dhęn de neba huɂąsı kudąne. Ɂedırı ɂerıhtł’ıs holı̨ k’ı CIWG betł’esı holı̨ sı. Ku ɂedırı t’a ɂerıhtł’ıs begharé ɂası ghą yatı holı̨ k’ı́ bek’ı̨nı̨ ɂałų ɂerıhtł’ıs hegą hası̨ dene hel behayaı̨tı tł’ąghe de. T’ą losı ba hoɂą e-mail huto ɂerıhtł’ıs nełtsı horı̨lɂı̨h dé bets’ęn.

2. Beyé t’a hųlı̨

2.1. T’a K’odhere Nedhe-Denededłı̨ne Ɂeła Ɂeghalahena ɂedırı k’e sı

Ku ɂedırı CIWG January 2021 k’e nųt’ą nı̨ Denededłı̨ne haralɂa ɂeyer honaré naradé yeghą hadayaı̨łtı nı̨ t’a tłes k’e hots’ı̨ tu ch’ele des nedhé ye tadıł ghonı̨ ghą yatı honı̨dher t’a. Ku ɂedırı gharé t’ąt’u Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ ghą yatı hołe beghą yatı hoɂą hotthé ts’ęn tth’u, ɂeyı he Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨ for the effluent. T'’ą ɂedırı CIWG k’e dełtth’ı k’ı ECCC hel chu łǫ́tą ɂeyer honaré Denededłı̨ne haralɂa chu yuyaghé desnedhé gá naradé ɂeją tłes ghalada k’eyaghe^{Footnote 1} ɂedırı haıyorı̨la hats’edı́ sı:

• K’aıtel Kuę Denesųłı̨ne (ACFN)
• Tł’ogh tele Denesųłı̨ne (CPFN)
• K’aıtel Kuę Begharek’ą haralɂá (FCMNA)
• Fort McKay Haralɂa (FMFN)
• Fort McKay Begharek’ą (FMMN)
• Fort McMurray 468 Ɂena haralɂa (FM468FN)
• Alberta k’eyaghe Begharek’ą ha nadarełya Fort McMurray Tthı̨dłı̨ kuę Local Council 1935 (McMurray Begharek’ą [MM])
• Mikisew Ɂena haralɂá (MCFN)
• Tthebatthé Dene haralɂá (SLFN)

Ku ɂedırı t’a CIWG belah dałtsı k’ı ɂası hołé kadanetá sı, yeghą t’adanı̨dhęn sı detł’ıs hel ɂerıhtł’ıs dene ts’ęn herenı̨, ɂası ɂeła horelyų ɂedırı dayełtsı chu/ɂeyı huto yeghą nadanetá dene hel, ɂeyı hel ɂeła dųne chu ɂełts’eranı̨ ɂedırı ghą darıtł’ıs ha. ku ECCC ɂałų yatı hełtsı hadé ɂedırı Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨ ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe t’ąt’u tu ch’ele nı̨dıł ha; t’a dene ɂedırı CIWG heł dełtth’ı k’e bel nodhı́ ha ɂedırı t’oho yatı hołe de.

ku t’ąt’u ɂedırı hoghedı́ ha yatı nedhe hołé hıja t’ąt’u tłes ghalada k’eyaghe t’a tu ch’ele nıdıł ha yatı bet’oredhı huto bedı̨ hutó ha net’ı̨ ha, CIWG hots’ı̨ dene ɂedırı danełɂı̨h sı dųhų t’ąt’u ɂa ɂeładųnę k’e nųt’a ha tu ch’ele nıdıł ha. Kulı dųhų t’ahúɂą hadé, CIWG hots’ı̨ dene ɂałų nadanetá sı hel t’ąt’u nodhı́ sı begharé yatı nedhé hołé ha t’ąt’u Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨, ku t’axą dzı̨ne k’e nıdeł hoɂą de hotthe sehúja ɂa ha ɂá.

Yatı bet’a ɂası hoghedı, nųt’ą de, t’ok’e Nı̨h k’e ɂası hųlı̨ sı k’enı̨ ha ɂeyı chu Denededłı̨ne t’ąt’u besudı́ chu boghedı́ t’ąt’u K’oldheré nedhé Denededłı̨ne ts’enı̨ ha henı̨ yatı t’á.

2.2. Sǫ̨́laghe tsamba Nałya yatı chu Denededłı̨ne t’ąt’u ba hoɂą ɂedenakoreldher ha

Horelyų Canada Nask’athe t’ą K’oldé Denededłı̨ne hel horegothe sehenųɂa hok’enadé sı, t’ą k’oldé-k’oldé nı̨ɂá chu ɂası ghą k’olde-k’oldé k’e, t’at’u hotthé ba hoɂą ɂedebanadoreldé k’anotá hu, dene suhúdı hu, yel yałtı, chu ɂełts’enı̨ godhé hołe la bası. Ku t’ąt’u t’oho ɂası ɂełetł’ı hıjá dąlı̨ ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe t’ąt’u t’ok’e ɂeł k’eyaghe boghedı dąlı̨́ ghą yatı, ɂedırı Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨ t’ąt’u Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ nıdıł dąlı̨ hadé, ku ɂeyı nodhı ts’ęn tth’ú hotıé degharé denededłı̨ne ɂeyer naré naradé bel kohodı́ hoɂą chu bel nodhı́ hoɂą́ t’ąt’u yatı nedhé hołé chu boghedı ha ɂedırı yatı nedhé Nı̨h bet’a Sehóɂą yatı 35 hulta k’e Constitution Act Yatı Nedhé Beghare Nı̨h Sehoɂą (1982) ɂeyı chu dene hel sughuá hoɂą yatı gharé Denededłı̨ne bebá horelyų nané hoɂá. ku ɂeyı hel Canada Nask’athe t’ą K’oldé hotıe degharé dene ts’edarenı̨ hoɂą ɂedırı ɂası nodhı ts’ęn tth’u Horelyų Nı̨h Banı̨ Denededłı̨ne K’anota Yatı Nedhe t’a Act ɂáFootnote 2 ɂeyı hel ɂedırı yatı nedhé holı̨ tth’ı ye detł’ıs sı Yatı nedhé Holı̨ Denededłı̨ne beghą t’ąt’u bel Ɂası hołé ha dene bebası ɂeyı chu T’oho sehenųt’ą ha Ɂełtth’ı bası Canada Nask’athe: Yatı t’a holı̨ nı̨sı́ T’a ɂası naıłná hoɂą. Ku ɂedırı beredı ha t’a ghalada k’eyaghe tu ch’ele nı̨dıł hadé t’ok’e Denededłı̨ne haralɂa ts̨ı̨dhıle t’a tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨ k’adąne bet’a dene xa horenáılé huto nı̨h k’e ɂedų nodher ghonı̨ ɂa bet’a yatı nezų hołe hoɂą.

T’ok’e tłes ghalada k’eyaghe nı̨h necha sı ɂedıre Tsamba Nałya nęnę k’eyagheTreaty 8 hulyé, horelyų hade k’asjęnę 840,000 kilometres nat’ath haghelyą sı ɂedırı 39 Denededłı̨ne haralɂa benaré. Treaties t’a tsamba nałya k’ı, ɂedırı hel Treaty 8 hel sı, t’ąt’u dene k’anota chu t’ąt’u bel ɂası hołe hoɂą Denededłı̨ne chu Canada Nask’athe t’ą K’oldé beł. Sǫlaghe tsamba nałya yatı ttheré sı Dene chu Denededłı̨ne hıle dene hobeba t’ok’e losı Canada nask’athe ɂeła naradé. Ku Begharek’ą tth’ı kąt’u hulta sı hotthé hots’ı̨ ɂełk’esı bak’anota hoɂą Métis Powley yatı t’a, beghą yatı holı̨ k’e ɂası k’enats’ede sı Canada k’eyaghe, ɂedırı nı̨h bası hoghedı ha yatı k’anełta hıja sı. Denededłı̨ne haralɂa beyatıé ɂa haradı hú nı̨h t’ąt’u hulta ɂerıhtł’ıs ɂałų berıdı hıle dadı sı Canada beł ɂałų nodhı sı, ɂeyı ɂa ɂedırı nı̨h bası yatı k’enats’edı ɂeyı hel hoɂąsı. Denededłı̨ne haradı hu t’ąt’u bek’aonota yatı sı ttheré sı ɂedırı hobası des nare nı̨h herıdıle huto yatı godhe Nı̨h ts’ęn k’olde ba hoɂą sı dene dagharé hı̨łdu naıyıłna hoɂą des ye tu ch’ele tadıł hadé.

ECCC hots’ı̨ dene t’ą ɂeła dełtth’ı k’ı ɂedırı t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe nare dene naradé sı beghą ɂası hesdołe hodorelɂı̨le sı sǫlaghe tsamba yatı chu t’ąt’u Nı̨h k’e nakorelde dąlı̨ basıı ɂedırı tu ch’ele tadıł ts’ęn tth’u. Ku ɂedırı nanota t’a ɂası hulɂą hıle de t’ąt’u ɂedırı hoghedı hobası tu ch’ele nıdıł ha ɂeją Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ hots’ı̨, ECCC dene t’ąt’u dene hel sughua nųnı̨ɂą walı sı ha hok’enade ha t’ą dene nı̨h ɂarat’ı̨ bel due nodhı ghonı̨ de bası. Ku ɂeyı t’a hulɂą hots’ı̨ yatı ghare, ku t’a ɂası nodhı́ ha bech’ası ɂası hołe ha due de ɂedırı beghą yatı t’ąt’u hotıe sehoɂą hok’enats’ede k’e hoɂą, hotthe dene hel yaghı̨tı nodher chu yek’orı̨ɂą de. Denededłı̨ne horelyų ɂeją honaré naradé k’ı ɂedırı tu hųlı̨ ghą nanedé ts’ethı̨le sı beghą tue besdołe hodorelɂı̨le sı łue hu tëh ɂası narade bası hu due haraja de dene ha horełnı̨ ghonı̨ danı̨dhęn, ɂeyı ɂasıe k’ı ɂedıır yatı nedhe 35 hulta k’e hoɂąsı, ɂeyı hel tth’ı Denededłı̨ne yatıe chu t’a k’olyą yatı k’onı̨ ha.

Ku ɂeyı xąsk’athe CIWG, Denededłı̨ne haralɂa k’ı ECCC chu ɂeła ɂası dałtsı ha t’ąt’u ɂedırı hoghedı ɂeją tłes ghalada k’eyaghe tu ɂesone ch’a ɂeyer honaré Denededłı̨ne t’ąt’u hok’anóta chu chu t’ą ɂełk’ach’a dene ha hoɂą sı net’ı̨ ha, ɂedırı tth’ı Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨ t’a Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ t’oho beredı́ ha ɂedırı gharé. Ku t’ok’e ɂeyer honare Denededłı̨ne haralɂa dene naradé t’ą dene CIWG hel dełtth’ı chu ECCC chu ɂeła ɂası k’enadé ha ɂedırı hobası. Ɂeyı ɂa t’oho nodhı de ɂełk’ı̨nı̨ halyé ha, ɂeyı bet’oredhı́ ha t’oho yatı holı̨ de tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele heredı́ ha nųnı̨dher de. ECCC hots’ı̨ dene t’ok’e Denededłı̨ne haralɂa ɂeją ɂąsk’athe naradé tth’ı́ hel yatı nı̨ɂá hoɂą ɂeyı hel CIWG t’ok’e ɂeyı dene naradé bets’ı̨ Nı̨h k’e chu/huto Dene k’anota yatı chu t’ąt’u nakorelde beghą due hané ch’a.

2.3. Tłes ghalada k’eyaghe t’ąt’u hoɂą

Ɂeją honaré tłes ghalada k’eyaghe dųhų 50 nęnę ɂąsı nı̨h ghadalanaı sı tłes narałtsı nı̨h hots’ı̨. Tłes ghalada k’eyaghe t’a ɂası ghadalana sı nı̨h necha t’orełɂa sı nı̨tele chu bek’e nı̨h hųlı̨ dı̨ddhaı ɂeyer hoch’ası. T’a tłes ghalada k’eyaghe nı̨h hılchu hu nadzıs ha dı̨lye ɂeyer ch’ası. Ku t’a nı̨h nadzes k’ı beyé tłes hųlı̨ tu dhele hel halyé hu tłes hılchu t’a beghodher hadé (thaı huto hųlı̨). Ku ɂeyı t’a tu t’a beghodher sı tu soreldhęn kuę hutł’ır hoɂą beyé naıdısłı̨ne łą ɂa ɂeyer de bek’onı̨ ɂełotsele ts’ęn t’a ɂası nedath sı tehtł’agh ts’ęn natł’ır ha. Ku t’a tłes hılchu sı ɂeładųne ts’ęn hedzel bets’ı̨ tłes ɂełk’ech’a hılchu ha. Ku ɂedırı t’ok’e nadarelyé ɂedırı tłes hılchu sı tłes bet’oredhı ha hołe sı ɂedırı ts’ı̨ɂąne, ku ɂeyer hots’ı̨ ɂałų nadaretur t’a beye ɂełk’ech’a tłes hųlı̨ sı hołé ha bets’ı̨ɂąne; ku ɂeładųne tłes nadaretur kuę nahıye ɂełtth’ı t’a tłes ɂełk’ech’a hųlı̨ sı hołe ɂeyer yısı.

T'a tłes ghalada k’eyaghe tu łą ɂahot’ı̨ sı tłes hılchu ha. Ku ɂeyı t’a tłes hılchu sı nı̨h hots’ı̨ tu łą ɂądıł bet’orı̨dher tł’ąghe de ɂeł chogh ba hołe hu ɂeyer tu ch’ele tadıł bek’onı̨ ha. K’asjęnę 12-15 lıbarı hanełt’u tu ch’ele ɂądıł ɂı̨łaghe lıbarı tłes hołé ha. Tu łą k’enotł’ır hu bet’ahot’ı̨ nadłı̨ kulı, ɂeyı ɂeł chogh ɂı̨ghą danełɂą hat’ı̨ łı́. Horelyų ɂeyer la k’e naré 28 ɂeł chogh holı̨ sı tu ch’ele k’onı̨ ha ɂejją tłes ghalada k’eyaghe honaré hudzaı hadé 220 km² haghelyą sı. 2021 nęnę k’e, t’ą dene ɂedırı tłes ha k’oldé Alberta Energy Regulator hadı hu 8 tłes ghalada k’eyaghe dahola ɂeyer honaré bets’ı̨ɂąne 1.3 billion m³ tu ch’ele beghodher sı (horelyų tadıł hadé k’asjęnę 540,000 Olympic-haghelyą tu ye nats’edé k’e hołé hanełt’e sı) ɂeyı chu 472 million m³ hanełt’e tu ch’ele bek’onı̨ sı 28 ɂeł chogh holı̨ ye (t’ok’e beye, tu ch’ele k’onı̨ ɂeł hats’edı sı) (Figure ɂeją boret’ı̨ 1, 2)^{Footnote 3} .

2.4. T’ąt’u dųhų ɂeghalada boghedı ɂedırı yatı t’a

Tłes ghalada k’eyaghe t’ąt’u la k’e hoɂą hadé hotıe boghedı hoɂą federal yatı nedhe ɂa, ɂedırı Łue hoghedı ha yatı Nedhe ɂa. T’ą ɂeyı ha K’oldheré nedhe k’ı ɂedırı Nı̨h k’e chu nı̨h k’e ɂedų hųne hoghedı yatı ɂa sı ɂedırı ɂası bet’a hoɂą Łue hoghedı ha yatı Nedhe ɂa. Ɂedırı hulta k’e 36(3) ɂeyer nare t’a Łue hoghedı ha yatı Nedhe ɂa t’ą losı dene ɂası ch’ele nı̨nıł horelɂı̨h de ba nųt’a hoɂą haılé ɂeyer honare hotıe ɂeyı hoghedı hoɂą łue hesdołe ch’a, ɂeyı chu hotıe ɂeyı ląt’e ɂası horełnı̨ tu ts’ı̨dhıle hųlı̨ hoɂąıle. T’a Łue hoghedı ha yatı Nedhe hųlı̨ k’ı bet’oreɂa sı bet’a yatı hołe ha t’ąt’u łue hųlı̨ de boghedı́ ha besdółe ch’a ɂası due tadıł ɂa. Ku dųhų ɂeyı ląt’e yatı hųlı̨le ɂa ɂeyer t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe ɂası nıdıł ha. Ɂeyı kulı, tłes ghalada k’eyaghe lak’e t’a tu hųlı̨ sı horelyų yek’eralnı̨ bets’ı̨ lak’e naré yet’orełɂa chu t’a ɂeyer honare helı̨ dąlı̨, tu t’a tłes hılchu ha t’orı̨dher k’ı łą sı, t’a bet’oreɂa ɂeyer horelyų honare ɂedırı tłes hılchu ha, t’atthe bonı̨dher hots’ı̨. Tu ɂełk’ech’a hųlı̨ sı nahıye borełnı̨ hųlı̨ horelyų dzırelyı ɂeyer honare, t’ąnąde hu ɂeł chogh holı̨ ye bek’onı̨.

Ku t’oho tu ch’ele heredı́ hade ɂeją t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe lak’e nare t’a tu nıdıł ha nųnı̨dher de province yets’ęn k’oldher hıle sı huto lak’e nųt’a tth’ı ghą k’oldhé hılé sı. Duųhų Alberta k’eyaghe t’ą K’oldé sı̨nı̨hı̨ɂa hok’ena ɂeyı t’ąt’u k’oldé ha ɂerıhtł’ıs daghą dųhų tłes ghalada k’eyaghe lak’e tu hoghedı ha. ECCC chu Alberta Nı̨h k’e ɂası ghą k’olde chu Nı̨h t’a boghedı hųlı̨ k’ı (AEPA), ɂeła dayahełtı sı chu ɂeła ɂası k’enadé sı t’oho sughua nųnı̨dher de. T’ą dene CIWG hel dełtth’ı bedı̨ sı ɂedırı ECCC chu AEPA t’a ɂeła yahełtı k’ı́.

3. Ku Honet’ı̨ ha yatı ɂedırı k’ı

3.1. T’a ɂası borełnı̨ beghą nanóhodher hoɂą

Tłes ghalada k’eyaghe t’oho tłes hılchu ye nı̨h hots’ı̨ bets’ı̨ɂąne ɂası łą beghodhı łı chu nı̨h nadą dąlı̨ t’a t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe t’a ɂası k’enats’ede t’a t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe. Ɂełk’ech’a naıdısłı̨ne łą sı ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨, ku ɂeyı t’ąt’u bek’onı̨ sı horelyų net’ı̨ dezą, horelyų ɂeła t’ąt’u boghedı ɂedų sı łą ɂa, t’ąt’u halye ha ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe lak’e hots’ı̨ tu bası la necha sı̨. T’ok’e tłes ghalada k’eyaghe la k’e hots’ı̨ tu t’a bek’onı̨ hadé ɂedırı ɂełk’ech’a sı̨:

• t’a ɂełk’ech’a tu ch’ele chu tłes ghalada k’eyaghe tłes hılchu hots’ı̨ tu (FT chu OSPW): t’a beghodher sı tu sı ɂełk’ech’a ɂasıe łą tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨. Ku ɂedırı t’ąt’u hudzı hadé tu ɂedų halyá k’esı hudzı sı, ku tłes ghalada k’eyaghe t’ąt’u tłes hılchu k’ı tu łą ɂahot’ı̨ hu, tu bet’anot’ı̨ hu, tu ch’ele k’onı̨ ɂeł chogh ye hųlı̨, ɂeł ghąlbąnı̨ hu, tu ts’e chu tu t’a nıdı́ł ha
• Lak’e naré hots’ı̨ tu bet’orı̨dher (IWW): ɂelk’ech’a ɂası łą beghodher sı ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe lak’e naré hots’ı̨ ɂeją t’a tłes ghalada k’eyaghe tłes hılchu hots’ı̨, ɂedırı ɂełk’ech’a tu, tu nılk’ath yeh hots’ı̨, tłes k’erak’ą horetth’agh hots’ı̨ tu , k’esłes hılchu hotsı̨ tu, chu tsąkuę chu tu t’orı̨dher tué hu. ku ɂeyı tu lak’e tué k’esı hulta hu, tsą tue hu, tu ɂası ha bot’orı̨dher hu, ɂeł tue, tu bet’a ɂası k’enałtsıł ha, tu nek’ath he, tudhele nılghas tue, chu ɂası k’erelk’ą tue hu
• Honezı́ hade: t’a ɂası bet’orı̨dher hots’ı̨ tu ɂełk’ech’a ɂası hots’ı̨ ɂełetł’ır hats’edı́ sı ɂeyı bekozelɂı̨h kulı nıdı́ł ha due sı, ɂedırı ląt’e tu nǫ́tue hots’ı̨ hılchu dąlı̨ hats’edı sı, nı̨htele tue bekozelɂı̨h hu, chu nahıye nǫkedhel bą hats’edı sı. Horelyų ɂeyı tu ɂeła bek’onı̨ sı tu soreldhęn kuę hutł’ır ha. Ku ɂeyı ɂełk’ech’a ɂası k’ı nǫ́k’e hųlı̨ t’ok’e losı IWW hats’edı k’ı ɂełk’ech’a lak’e hųlı̨ sı gharé hoghedı sı horelyų ɂedų ɂa

Tłes ghalada k’eyaghe lak’e t’a tu bet’oreɂa sı ɂedų sı t’ąt’u hųlı̨ chu beye t’a ɂası hųlı̨. Beye naıdısłı̨ne ɂełk’ech’a łą hųlı̨ ɂası ɂehena ha borełnı̨^{Footnote 4} . Ku ɂeyı ɂełk’ech’a naıdısłı̨ne hųlı̨ sı tłes ye t’ok’e t’a tu ch’ele k’onı̨ sı horelyų ɂedų sı t’ąt’e tłes hųlı̨ sı ghare, ɂeyı chu t’ąt’u tłes hılchu hu, t’anı̨łtha ɂeł chogh holı̨ hots’ı̨ dąlı̨ bası. Ku ɂeją naı̨dısłı̨ne detł’ıs sı ɂełk’ech’a t’a hųlı̨ hats’edı sı (Ɂedırı 1 k’e)^{Footnote 5} .

Ɂedırı 1 k’e. T’ąt’u t’a naıdısłı̨ne hųlı̨ sı boghedı tu ch’ele ɂeł chogh ye tu chu tëtł’aghe t’a hųlı̨ ye.

Chloride chu ɂełk’ech’a deddhaı hųlı̨	Ammonia hulyé naıdısłı̨ne
Bet’a dok’ą hołe tthe chu ɂeyı ląt’e ɂası	Phenols tłes hots’ı̨ ɂası ɂełk’ech’a
Cyanide Naıdısłı̨ne	Polycyclic Aromatic Hydrocarbons Tłes hots’ı̨ naıdısłı̨ne (PAHs hulye)
Nı̨h hots’ı̨ Naıdısłı̨ne ɂełk’ech’a (VOCs; ɂedırı hel benzene hulye, toluene hulye, ethylbenzene hulye, xylene hulye (BTEX))	Tłes hots’ı̨ naıdısłı̨ne (PHC hulye) Nadarełya (F)1-4 chu tłes chu tłesta tłes
Naphthenic Acids naıdısłı̨ne (NA hulye; k’esłes tue)	Horelyų t’a nadaretur hots’ı̨ ɂasıe (TDS)
Tsątsąne t’a beye hųlı̨	Bezase t’a hųlı̨
Nǫhneshe nı̨h chu nechıle ɂeyı ɂasıe	Phosphorous hulyé chu honezı bek’esı hųlı̨
Flocculants hulye coagulants hulyé ɂasıe	-

3.1.1. Beghą yatı ha hozelker hozelɂı̨hh de

Ku ɂeyı ye ɂałų ɂası borełnı̨ ha hųlı̨ hu ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe lak’e naré hots’ı̨ t’a tu hųlı̨ sı ye CIWG beghą nanı̨dé hobası́? Kǫt’e de, ɂedłaghe hųlı̨ ɂa, ɂeyı chu ɂedłąt’u borełnı̨ ha ɂá?

3.2. Yatı hųlı̨ begasé hoɂą

ku t’a nądé ɂası hołé hadé ɂeją tłes ghalada k’eyaghe t’oho lak’e beląghe nųnı̨dher de t’ąt’u bedaretı̨ chu ɂeyer Nı̨h k’e senahulyé ha. Tłes ghalada k’eyaghe lak’e hodoghełnı̨ haradı hu dųhų ɂełotsele dąnełt’u tu ch’ele t’a tu soreldhęn kuę hutł’ır sı nıdıł ɂesǫt’ele dadı́ sı t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe t’a tu soreldhęn kuę hutł’ır sı bet’a t’ąt’u t’ok’e naré sehudé ha t’oho bedaretı̨ ts’ęn tth’u. Ku hotthé ɂedırı bek’ets’ı̨deł de horelyų honet’ı̨ ha ɂeją lak’e nare ku ɂeyı yunı̨ net’ı̨le nı̨ kulı dųhų net’ı̨ hoɂą beghare nı̨h k’e t’ahųt’e bek’oją yası tu nıdeł de, dene xa t’ahųt’e chu Dendededłı̨ne chu sǫlaghe tsamba yatı tth’ı k’e hołe hoɂą ɂa. T’ą dene CIWG k’e dełtth’ı k’ı horelyų t’a tu ch’ele ɂełetł’ır k’ı danełɂı̨h sı. Ɂeyı hel, t’a yatı kozelɂı̨h sı ɂeją tłes ghalada k’eyaghe lak’e t’a tu ch’ele nı̨dıł dąlı̨ net’ı̨ hoɂą ɂeją tłes ghalada k’eyaghe hoɂą naré. Ɂeyı ɂa t’a net’ı̨ hoɂą sı ttheré sı dųhų ɂeyı t’a tu hųlı̨ sı bası (t’ąt’e hu, beye t’a hųlı̨ hu, t’anarı̨łtser hu) horelyų honet’ı̨ hoɂą nıdéł ts’ęn tth’u, t’ok’e hųlı̨ chu t’anełt’e, chu t’oho nıdı́ł hadé t’anełt’e nıdéł horelyų nąne hoɂá.

3.2.1. Beghą yatı ha horı̨łker horı̨łɂı̨h de

Ku t’a ɂedırı yatı hųlı̨ k’ı k’enelt’e hu ɂeją tłes ghalada k’eyaghe lak’e naré t’a tu ch’ele hųlı̨ ɂedırı CIWG dene yenerenı̨ hoɂą dųhų? Kǫt’e de, ɂedłaghe hųlı̨ chu ɂedłok’e chu ɂedłąt’e ɂeyı hel hoɂą ɂá?

3.3 Ku honésı t’a hoɂą ɂedırı Tłes ghalada k’eyaghe lak’e hots’ı̨ Tu ch’ele nıdı́ł ha

T’ą dene CIWG hots’ı̨ ɂeła dełtth’ı ɂeładųne danełɂı̨h sı tu ch’ele nıdıł ha t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele hųlı̨ t’alyé ha, ɂedırı t’a tu ch’ele hųlı̨ sı ɂałų bet’ahot’ı̨ nadłı̨ ha hu, ɂeyer bet’ahot’ı̨ chu honesı ɂeyer honaré ɂedırı tu ch’ele t’orełɂa hu, tthenę bek’onı̨ ɂedırı tu ch’ele hųlı̨ sı ɂałų bet’oreɂa nadłı̨ chu t’ąt’u nıdı́ł dąlı̨ ha, ku t’ąt’u nıdı́ł dąlı̨ dene ha nųt’a hoɂą bek’oją ha. Ku t’anełt’e hųlı̨ ɂa, ɂeyı hel t’ąt’e beye ɂası hųlı̨ bası chu t’alyé ha hotıe bek’oją hıle ɂa ɂedırı tu ch’ele hulı̨ k’ı, tus, horelyų ɂeła honet’ı̨ hoɂą t’ąt’u ɂeją honare t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨ tu nıdı́ł ts’ęn tth’u.

3.3.1. Beghą yatı horusker nı̨dhęn de ɂałų

Ku ɂałų bedatedhe ɂası danełɂı̨h nı̨dhęn husą ɂedırı CIWG dene yenełɂı̨h há? Konı̨dhęn de, Ɂedłaghe nı̨dhęn ɂa ɂeyı daıyenełɂı̨h há?

3.4. T’a ɂası ɂełetł’ır ɂa t’ahúné ha

Dųhų t’a tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele k’onı̨ ɂeł chogh ye Athabasca Desnedhe ts’ı̨dhıle daholá sı (Ɂeją 1 boret’ı̨). T’a desnedhe helı̨ sı dųhų ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨ bet’a ɂedų hahúné hıjá sı, xaıyorı̨la tth’ı t’a hu, bega ɂası ghadalada, chu yudaghe nǫ́neshé k’enats’edı tth’ı ɂa^{Footnote 6} . Ku t’a ɂası tłes ghalada k’eyaghe lak’e hots’ı̨ tu ch’ele tadı́ł hadé bet’a yuyaghe ɂedų hané ha. T’anełt’e chu t’aghelyą hųlı̨ sı t’ok’e tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele k’onı̨ hųlı̨ sı bet’a nı̨dhá ɂedų nodhı ha Athabasca Desnedhe helı̨ ye. Ku ɂeyı hots’ı̨ɂąne t’a ɂası ɂełetł’ır sı łą ha ɂa net’ı̨ chu beghą nanóhodé hoɂą dųhų.

T’a Athabasca Nedhe helı̨ k’ı yuyaghé Peace Athabasca Delta ts’ęn helı̨ sı, nı̨h k’e hade ɂeyı t’a hoɂąlyą hųlı̨ sı desnedhe t’a t’ok’e t’a tu hųlı̨ sı Ɂejere K’onı̨ Wood Buffalo National Park ts’ęn, nı̨h k’e hadé UNESCO gharé Bek’anotá sı ɂeyı Nı̨h k’ı. Ku ɂeyı nı̨h k’eyaghe yuda ts’ęn Slave Desnedhe hethelı̨ chu Slave Delta Nı̨h hųlı̨ sı bet’a. ku ɂ eyı hel t’a tu delk’al hųlı̨ sı k’aɂų hané ha hotł’es tué ɂeją tłes ghalada k’eyaghe lak’e tu beredı́ dąlı̨ bet’a ɂedų hané ha ɂeją Nı̨h k’e łą hotł’es tue hųlı̨ ha ɂá.

Ku ɂeyı hel t’a ɂası ɂełk’e ɂełetł’ır łą ha bet’a ɂedų hahúne ha yuyaghé des k’e Athabasca Desnedhe k’eyaghe ɂeyı ɂa horelyų honet’ı̨ hoɂą hotthé tu ch’ele tadı́ł hots’ęn begharé t’ahúɂą k’oją hoɂą dųhų. Ku ɂedırı tu nıdı́ł bet’a nı̨h k’e hodhel ɂedų hané ha hú, nı̨h tth’ı́ bet’a ɂedų bet’ahot’ı̨ ha hú, ɂeyı chu yunadhe t’a nı̨h ɂedırı ląt’e ha ɂası na bet’ahot’ı̨ hade Tłes K’e Nare hots’ı̨ Tu Ch’ele K’onı̨ godhé hołé hadé bet’a ɂedłanodhı ha ɂá.

4. Dųhų t’a k’enats’edé chu Yunadhe t’a Hołé ha

4.1. Dųhų t’a hok’enats’edé

Ku ɂeją t’a detł’ıs k’ı CIWG hots’ı̨ dene ɂası dałtsı ha dųhų t’a yek’enadé sı:

• Ku t’a honesı honet’ı̨ ha k’e ɂeją tłes ghalada k’eyaghe t’a tu ch’ele hųlı̨ sı t’alyé ha t’oho tu soreldhęn kuę hutł’ır tł’ąghe de Nı̨h k’e benarédı ts’ęn tth’u t’ąt’u sehenųt’a ha ɂeyer honaré
  • Ku ɂeyı t’a honet’ı̨ t’a tu soreldhęn k’e chu t’ok’e bek’onı̨ t’a ha hųlı̨ ha k’ı hotıe holı̨ de ɂedırı bek’onı̨ hılé huto tadıł nadłı̨ ha nųt’a ha honet’ı̨ hoɂą hotthé ts’ęn tthu t’ąt’u nı̨h sehenųt’a ha yunadhé soreldhęn huto benaredı́ ha.
• Ɂełk’ech’a ɂası honet’ı̨ t’ąt’u nı̨h hoghedı ha yatı hołé (ku ɂedırı ląt’e hats’edı nı̨h ɂahot’ı̨ t’ąt’u bek’oret’a huto t’ąt’u ba nųt’a ɂeyı ha) t’ąt’u tłes ghalada k’eyaghe lak’e hots’ı̨ tu ɂądıł ha
  • Ku t’a hoɂąsı honet’ı̨ hu t’ąt’u begharé tłes ghalada k’eyaghe lak’e t’ąt’u ɂası nıranıł ha Denededłı̨ne-K’oldhé ɂełgharé benı̨ ɂeła hehełtsı ɂedırı naıdá ha t’ąt’u hołe beghare yatı hołé chu t’ąt’u ɂası nıdıł dąlı̨ ha ɂeła yehełtsı t’ąt’u nıdıł dąlı̨ ha, ku t’a ɂełetł’ır sı t’ąt’u boghedı dąlı̨ ha, chu t’axą dene t’a nı̨h t’orełɂa beghą nahoté de t’alyé ha
• Ku t’a dųhų ɂası nezų hųlı̨ t’a bet’oredhı́ ha honet’ı̨ hu
  • Ku t’a ɂası hųlı̨ sı hotıe honet’ı̨ hu t’a tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨ tu ch’ele hųlı̨ boghedı ha
• T’a narı̨łtser chu Nı̨h k’e ɂası nodhı t’ąt’u boghedı ɂedırı yatı gharé
  • T’a nanóhotá ɂerıhtł’ıs hołe chu t’ąt’u benet’ı̨ ha t’ok’e Nı̨h k’e t’ąt’u tłes ghalada k’eyaghe lak’e hots’ı̨ tu hoghedı ha ɂedırı t’a

4.1.1. Beghą yatı holı̨ horusker nı̨dhęn de

Ku dųhų ɂerıhtł’ıs hųlı̨ huto yatı hųlı̨ hu CIWG yenełɂı̨h ha husą ɂedırı ɂası héł? Kǫt’e hadé, ɂedłaghe ɂa ɂeyı k’ı́?

4.2. T’a hołé hoɂą

Ku ɂedırı yatı ɂeją holı̨ k’ı bonı̨dher hots’ı̨ yatı halɂı̨h sı CIWG dene hel nųnı̨ɂąsı begharé t’a ɂası hołé ha Beghare Ɂası Hoghedı ha Yatı Nedhé hołé ghonı̨ ɂedırı tłes ghalada k’eyaghe łak’e hots’ı̨ tu ch’ele hoghedı ha. Ku ɂedırı t’a hołe ha k’I t’ąt’u t’a hotthe yatı hųlı̨ net’ı̨ hots’ı̨ t’ąt’u tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele hoghedı ha, ɂeyı ts’ı̨ɂąne bek’oją ha ɂedırı ląt’e yatı hołe ha begharé tu hoghedı ha. Ku ɂedırı t’a yatı holı̨ k’ı beląghe haılé sı chu t’a ɂedırı CIWG yełtsı sı ts’ų nųt’a haıle sı t’a yełtsı ha.

• Ku t’ąt’u Denededłı̨ne t’a ɂası k’odorelyą chu tthot’ı̨ne t’a ɂası k’enadé ɂeła halyé ha
• Dųhų Athabasca Nedhe helı̨ net’ı̨ beneredı ha nųt’a
• Dene t’a narade sı ɂeyer nare net’ı̨ hu chu beł t’ahuɂą dąlı̨ honet’ı̨ hoɂą
• Ɂeyer honare t’a tu hųlı̨ chu k’onı̨ k’e dahola sı hu, tu bet’oredhı t’ąt’u hoghedı chu t’oho lak’e darętı̨ ha nųnı̨dher de t’alye ha, t’a beye hųlı̨, chu yunadhe t’a tu ch’ele hųlı̨ sı bek’onı̨ chu boghedı ha
• Ku t’ahuɂą hobası honet’ı̨ dųhų t’anodhı ha yunadhe de, t’ok’e hots’ı̨, chu t’anodhı ha t’a tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele hoghedı ha
• Ku t’a ɂası horełnı̨ bek’oją horelyų dek’erıtł’ıs
• Ku t’ąt’u beghą ɂerıhtł’ıs hołe ha sehenųt’a
• Lak’e daręlya t’ąt’u ɂası dałtsı hoɂą

4.2.1 Beghą yatı horusker nı̨dhęn de

Ku ɂedırı datedhe ɂası hołe hoɂą hu CIWG yenełɂı̨h há? Kǫt’e hadé, ɂedłaghe ɂa ɂeyı k’ı́?

5. T’anoreltth’el chu yunadhe t’a hołe ha

5.1. T’ąt’u dene hel nayatı k’e nųt’a ha

T’ą dene CIWG ɂedırı beghą yatı ha ɂerıhtłł’ıs bet’a ɂası heneredı ha dene ts’ęn yerenı̨ ha t’a nodher nı̨sı́ ghą, ɂeyer tł’ąghe de t’ąt’u nayatı k’e nųt’a, t’oho ɂası nodhı huk’e ɂedırı ɂası hołe honare. Ku t’oho chu ɂedırı ɂerıhtł’ıs nı̨lya de dene ha nųt’a ha beghą yatı huto yeghą ɂesodı horelɂı̨h de ha ku ɂeyı t’ok’e hots’ı̨ hołe hade t’a ɂası ɂełk’ech’a hųlı̨ chu dene yeghą t’aradı sı ghą hası̨.

5.2. T’ąt’u nodhı ha

T’a ɂerıhtł’ıs hołe hade dene ts’ęn nı̨lye ha beghą nayaı̨tı tł’ąghe de t’ą yeghą danı̨dhęn sı hel. Ku t’ą losı yeghą ɂesodı horelɂı̨h ɂeją ts’ęnrųtł’ıs la t’a ɂerıhtł’ıs beghą ɂesorúsı nıdhęn de September 15, 2023 hots’ęn hoɂą neba.

Ku ɂedırı hok’oją sı t’a tłes k’e Nare hots’ı̨ tu ch’ele k’onı̨ yatı bet’oreɂa hası̨. Kulı, ECCC hots’ı̨ dene hotıe Denededłı̨ne haralɂa hel nųɂá ha nezų hołe ha.

6. T’ok’e hots’ı̨ yatı hılchu

AER. 2022. Dųhų t’ahuɂą Tu ch’ele hoghedı t’ok’e Tłes ghalada k’eyaghe hots’ı̨, 2021.

Allen, E.W., 2008. T’ąt’u tu soreldhęn dųhų Canada nask’athe tłes ghalada k’eyaghe hoɂą: I. T’a ɂası ɂąłdel net’ı̨ chu t’ąt’u bek’onı̨ ha. Ɂerıhtł’ıs ɂeją hots’ı̨ Nı̨h k’e Nıh hudzaı chu ɂası hoghełnı̨, 7(2), pp.123-138.

Canadian Nı̨h k’e t’ą K’oldé hots’ı̨ dene (CCME hulye). Canada k’eyaghe t’ąt’u Nı̨h Hoghedı k’e nųt’a yatı (CEQGs). Degodhe holı̨. Ɂeją boret’ı̨: Canada k’eyaghe t’ąt’u Nı̨h k’e k’oldé | Le Conseil canadien des ministres de l' Nı̨h k’e (ccme.ca)

Mahaffey, A. and Dubé, M., 2017. Ɂerıhtł’ıs net’ı̨ t’a tłes ghalada k’eyaghe tu ch’ele boghedı ha ɂerıthł’ıs. Nı̨h K’e honet’ı̨ yatı, 25(1), pp.97-114.

Alberta ha K’oldé. 2018. Alberta nąne hoɂá t’ąt’u Tu hoghedı ha yatı holı̨. Tu Hoghedı ha, Alberta Nı̨h k’e chu parks ha. Edmonton Kǫnedhe, Alberta

US EPA. 2015. Nąne hoɂa t’ahodı Yatı Tu Hoghedı ha Yatı – Dene Ɂehena ha Ɂedırı gharé. Ɂeją hųlı̨ sı: Nąne hoɂá dohodı sı Tu Delk’alı ha boghedı- Dene Ɂehena ha Ɂedırı gharé | US EPA

Health Canada bets’ı̨. 2021. Canada Nask’athe tu dek’alı boghedı ha yatı—t’ahodı detł’ıs. Ɂeją hųlı̨ sı: Canada Nask’ath Tu Ts’edą hoghedı - Canada.ca

Tondu, J.M.E., 2017. Athabasca Desnedhe ye Tu boghedı ghą yatı holı̨: xıaye dahuɂą honet’ı̨ (2015). Alberta Nı̨h k’e chu Parks.